TIBBİ PATOLOJİ

Tıbbi Patoloji Laboratuvarı

Patolojik incelemenin konusu olan doku ve hücre örnekleri, gerektiğinde, olağan yöntemlere ek olarak Histo (Sito) Kimya, İmmunhisto (Sito) Kimya, gibi bir  kısmı ileri teknoloji gerektiren yardımcı teknikler de kullanılarak güncel bilimsel gelişmelere uygun biçimde incelenmektedir.

Genel olarak patoloji, hastalıklara yol açan nedenleri, bunların doku ve organlarda meydana getirdikleri fonksiyonel ve yapısal değişiklikleri inceler. Hastalardan tarama veya tanı amacıyla alınan hücre/doku numunelerinin makroskopik ve mikroskopik incelemesi ile hastalıkların tanısının konmasına; bazı tanıların elenerek sınırlandırılmasına; ya da hastalıkların altında yatan hücrelerdeki anormal durumun tanımlan- masına fırsat verir. Tanı sürecinde yararlanılan tetkiklerin çoğunluğu patoloji teorik ve pratiği içinde bu- lunmakla birlikte hastaların klinik bilgileri ve diğer laboratuvar sonuçları da uzman doktorların başvurduğu kaynaklardır.

D.  Patoloji Laboratuvarında Çalışılan Testlerin İstenmesi

Ameliyathanelerde, servislerden, polikliniklerde hastalardan alınan patoloji-sitoloji örnekleri hasta, hasta ya- kını veya kurye aracılığıyla patoloji laboratuvarı numune kabul birimine ulaştırılır

E.  Patoloji Laboratuvarında İncelenen Materyaller

Patoloji Laboratuvarında incelenen materyaller:

E1. Sitoloji Materyalleri: Hazır yayma preparatlar, sıvı formda tüpte, enjektörde ya da özel sitolojik numune kaplarında gönderilmiş materyallerden oluşur. Şu materyalleri kapsar:

• Vajinal smear,
• İnce iğne aspirasyon biyopsisi ( tiroid, meme, lenf nodu, transtorasik akciğer, transbronşial akciğer, diğer organ ince iğne aspirasyon materyalleri)
• Fırça sitolojisi yayması: Akciğer bronş, GIS endoskopik mide ve diğer alanlar
• Bronkoalveoler lavaj
• Plevra-periton ve perikard sıvısı
• BOS ( beyin omurilik sıvısı)
• Her türlü kist sıvıları ( tiroid, meme, over, vs…)
• İdrar
• Balgam vb. koyu kıvamlı materyaller

E.2.  Biyopsi Materyalleri

• Küçük Biyopsi Materyalleri: Deri biyopsileri (punch, eksizyonel), karaciğer iğne, wedge biyopsi ma- teryali, GIS ve akciğer endoskopik biyopsi materyalleri, lenf nodu biyopsisi, diğer organ biyopsilerini içerir.
• Ameliyat Materyalleri: Tiroid, meme, dalak, tonsil, adenoid, karaciğer, böbrek, uterus, over-tuba, ap- pendiks, safra kesesi, GIS ve akciğer, vb. organlara ait total-parsiyel rezeksiyon, eksizyonel biyopsi materyal- lerini içerir. Bu grup altında prostat, mesane TUR ve açık ameliyat materyalleri ile ortopediye ait kemik doku küretaj, eksizyon, amputasyon materyalleri de bulunmaktadır.
• Konsültasyon materyalleri: Patolojik incelemesi daha önce başka bir laboratuvarda yapılmış mater- yallere ait blok veya lamların yeniden incelenmesi veya ek histokimyasal veya immünohistokimyasal çalış- maların yapılması için patoloji bölümüne getirilen materyallerdir. Laboratuarla ilgili tüm süreçlerde örnekler aynı protokol kodu ile tanımlanır.

F. Patoloji Laboratuvarına Örnek Kabul Ve Red Kriterleri

F.1.  Kabul kriterleri

• Dokular yeterli miktar tespit solüsyonunun konulabileceği büyüklükte bir kap içerisine yerleştirilmeli- dir. Tespit solüsyonunun miktarı doku hacminin 10 katı olmalıdır.
• Organ rezeksiyon numuneleri ise geniş ağızlı, vidalı kapaklı, plastik kaplara konulmalı ve üzerini tamamen kaplayacak şekilde tespit solüsyonu ilave edilmelidir. Bu numuneler tespit olduktan sonra dokuların çıkarılmasına engel olacak dar ağızlı kaplara kesinlikle konulmamalıdır. Tercih edilen tespit solüsyonu %10’luk tamponlu formalindir.
• Kemik iliği biyopsi materyalleri Holland fiksatifinde veya formaldehit içinde gönderilir.
• Otolizin önlenmesi için hastadan alınan numuneler, ameliyatın sonuna kadar bekletilmeden hemen tespit solüsyonuna konulmalı, kapların üzerine hastanın adı, soyadı, TC kimlik numarası veya dosya veya işlem numarası ve doğum tarihi (gün, ay, yıl) içeren barkod yapıştırılmalı ve en kısa sürede Pa- toloji Laboratuarı’na ulaştırılmalıdır.
• Numunelerin bütünlüğü hiçbir şekilde bozulmamalı, numune hastadan alındığı biçimde kaba konul- malıdır. Hastanın farklı vücut bölgelerinden alınan biyopsiler farklı kaplara konulmalı ve karışıklığı önleyecek şekilde bu lokalizasyonlar bir flaster veya etiketle belirtilmelidir.
• Numune kabının kapağı solüsyonun sızıntısını engelleyecek şekilde uygun olarak kapatılmalıdır.
• Numune kabı uygun şekilde etiketlenmelidir. Biyopsi ve Sitoloji İstek Formu veya Biyopsi Gönderme Fişi eksiksiz şekilde doldurulmalıdır. Formda; Ad-Soyadı, doğum tarihi, cinsiyeti, numunenin alındığı organ, alınış şekli ile hastanın kullandığı ilaçlar, gördüğü tedaviler (operasyon, radyoterapi ve kemo- terapi, hormon tedavisi vb) varsa önceki patolojilerin sonuçları, klinisyen tarafından tanıya yardımcı olacağı düşünülen laboratuar ve radyolojik incelemelerin sonuçları gibi klinik bilgiler ve klinik ön tanı, numuneyi gönderen doktor ve çalıştığı birim mutlaka yazılmalıdır.
• Numunenin alındığı gün; eğer mesai saati dışında alınmış ise bir sonraki iş günü mesai başlangıcında Patoloji Laboratuvar’ına ulaştırılmalıdır.
• Etiketsiz veya yanlış etiketli numuneler, uygunsuz fiksasyon (yok / ya da yetersiz), Patoloji-Sitoloji Materyal Gönderme Formu olmadan gönderilen numuneler red edilecektir.
• Reddedilen numuneler
• Tüm materyaller; numuneyi teslim edecek eleman (personel) tarafından, numune taşıma çanta- sında (numune kapları ve numune çantasının ağzı kapalı olarak) oda sıcaklığında, sallanmadan ve mekanik travmaya maruz bırakılmadan taşınır. Oda sıcaklığının aşıldığı durumlarda numune taşıma çantasına buz aküsü konur.
• Patoloji laboratuvarına yukarda tanımlanan şekilde alınıp, uygun tespit ve transfer için uygun kaplara alınan materyaller kabul edilmektedir.

F.2.  Ret Kriterleri

• Materyaller üzerinde isim ve dosya numarası yazmaması.
• Materyal üzerinde yazan isim, lokalizasyon ve tanı bilgilerinin istek formunda yazanlarla aynı olmaması
• Materyalin yetersiz fiksasyon solüsyonu içinde gönderilmesi.
• Frozen istenen dokunun formaldehit solüsyonu içinde gönderilmesi.
• Gönderilen kapta dokunun bulunmaması.
• Dokuların uygunsuz kaplar içinde gönderilmesi.
• Hazır preparatlarda kırık ve boyama işlemi yapılamayacak boyutta olması.

G.  Patoloji Örneklerinin Alınması, Örneklerin Tespit Ve Transferinde Uyulması Gereken Kurallar

G.1.  Sitolojik Materyaller

• Materyal gönderilirken gönderme formunda hastanın adı-soyadı, yaşı, alındığı organ- çift taraflı organ ise sağ sol ayrımı yapılmalı, fizik muayene, laboratuar ve radyolojik olarak pozitif bulgular ve olası ön tanılar, gönderen doktor ve servisi mutlaka belirtilmiş olmalıdır.
• Sitolojik materyaller, iğne ile veya fırçalama ile alındıktan sonra ilgili birimlerce laboratuarımız tara- fından kendilerine teslim edilmiş olan sıvı bazlı sitoloji örnek kutularına konarak ve gerekli bilgiler üzerine yazılarak laboratuarımıza gönderilir. Tercihen yapılan iğne biyopsilerden iki adet de yayma yapılması istenmektedir. Diğer durumlarda aşağıda sayılan klasik yöntemler uygulanır.
• Vajinal smearlar (konvansiyonel yaymalar) alkol (% 70-90 alkolde en az 10 dk) veya sprey fiksatifle tespit edilmiş olmalıdır.
• Tiroid, transtorasik akciğer ve diğer organ aspirasyonları ya da lama direkt yayılarak (lama püskürtü- lerek periferik yayma gibi yayılarak) gönderilen materyaller, lamlar iki gruba ayrılarak, tercihan sayısı eşit olacak şekilde, bir kısmı alkolde (En az % 70’lik alkol ve 10 dk), bir kısmı direkt havada kurutula- rak tespit edilmiş olmalıdır.
• İnce iğne aspirasyon biyopsileri bazen materyalin kistik alandan alındığı ya da bol miktarda materyal alındığı durumlarda yayılmadan alınan enjektör ya da tüp içinde gönderilmektedir. Bu durumda alınan materyalin miktarına göre santrifüj sonrası ya da direkt yayma işlemi yapılmalıdır. Materyalin özellikle az olan materyallerde hemen, diğer materyallerde 10-30 dk. İçinde laboratuvara gönderilmesi gerek- mektedir.
• Sıvı formda gönderilen materyaller, İçinde herhangi bir materyal olmayan içi boş, ağzı emniyetli bir şekilde kapatılabilecek bir kaba alındıktan sonraki en kısa sürede (0.5-1 saat) patoloji laboratuarına ulaştırılmalı, hemen ulaştırılamayan durumlarda 2-8 derecede buzdolabında 24 saati geçmemek kay- dıyla saklanmalıdır. Yurt dışından gönderilecek olan materyallerde sıvının üzerine aynı miktarda en az %70’lik alkol eklenmelidir.
• Balgam materyali sabah alınmalı ve tercihan üç gün ard arda tekrarlanmalıdır. Temiz ağzı kapaklı bir kaba alınmalı ve kısa sürede ( 0.5-1 saat) laboratuara ulaştırılmalıdır.
• İl dışından gönderilecek biyopsiler görevli kurye tarafından numune taşıma çantasında (çantanın ve kapların ağzı kapalı olarak) oda sıcaklığında sallanmadan ve mekanik travmaya maruz bırakılmadan taşınır.

G.2.  Biyopsi Materyalleri

• Küçük biyopsiler ağzı vida kapaklı, küçük parçaların kapak arasına girmeyeceği, dokunun sıvı içinde görülebileceği, en az dokunun üstünü örtüp yüzeyde 0-5-1 cm boş alan kalacak şekilde tespit solüs- yonu ( tercihan % 10’luk formaldehit) içeren kaplara anında konarak, tercihan alındığı gün 1-2 saat içinde laboratuara gönderilmelidir.
• Büyük parçalar vücuttan çıkarılır çıkarılmaz anında, kendi hacimlerinin en az iki katı, yeterli miktarda tespit solüsyonunun konulabileceği büyüklükteki, ağzı kapaklı bir kap içerisine yerleştirilmelidir. Tes- pit solüsyonunun miktarı, doku hacminin yaklaşık 5-10 katı olmalıdır. Organ rezeksiyon materyalleri ise geniş ağızlı plastik kaplara alınmalı ve üzerini tamamen kaplayacak şekilde tespit solüsyonu ko- nulmalıdır. Bu tür materyaller, tespit olduktan sonra dokuların çıkarılmasına engel olan dar ağızlı cam kavanozlara kesinlikle konulmamalıdır. Tercih edilen tespit solüsyonu %10 luk formalindir. Otolizi ve küçük dokuların korunmasını önlemek amacı ile örnekler acilen tespit solüsyonuna alınmalı ve frozen gerektirmeyen operasyon materyalleri, ameliyat sonuna kadar beklenilmeden, hastadan alındıktan hemen sonra, tespit solüsyonuna konulmalıdır.
• Örnek kabın kapağı fiksasyon solüsyonu ve patolojik materyalin sızıntısını engelleyecek şekilde uy- gun olarak kapatılmalıdır.
• Örnek kabı uygun şekilde etiketlendirilmelidir. ( Hastanın adı, soyadı, klinik vs)
• Biyopsi istek formu uygun şekilde doldurulmalı. Demografik bilgiler ( adı, soyadı, yaşı, biyopsinin alındığı yer, pozitif klinik, lab. ve radyolojik bulgular, gönderen doktor, kliniği vb.) klinik bilgiler yeterli olarak verilmelidir.
• Biyopsi istek formunda, örneğin tespit solüsyonuna konulduğu tarih ve saat mutlaka belirtilmelidir.
• İstek formunda hastanın takibinden primer olarak sorumlu olan klinik hekiminin adı ve kaşesi olmalı- dır.
• Materyal mutlaka biyopsi istek formu ile birlikte gönderilmelidir.
• Bulaşıcı hastalığı olan hastalara ait bilgiler biyopsi istek formu ve materyalin konulduğu kap üzerinde dikkati çekecek şekilde belirtilmelidir.
• Materyal alındıktan ve tespit solüsyonuna konduktan sonra aynı gün içerisinde (mesai saatleri dışın- da alınan örnek bir sonraki iş günü sabahından) patoloji laboratuvarına ulaştırılmalıdır.
• Eksizyonel deri biyopsileri cerrahi sınır çalışılması için mutlaka işaretlenerek gönderilmelidir.
• Meme eksizyonel biyopsileri tek parça halinde alınmış olmalı ve en az 3-4 yönü belirten değişik uzun- luktaki ipliklerle işaretlenmelidir.
• Cerrahi sınır çalışılması istenen diğer olgularda yön önemli ise mutlaka işaretleme yapılmalıdır.
• Metabolik hastalık nedeniyle alınan biyopsiler alkol takip ile gönderilmelidir.
• Testis iğne biyopsilerinin Bouin solüsyonunda gönderilmesi tercih edilir.
• Lenf nodülü eksizyonel biyopsileri tercihen taze olarak herhangi bir tespit solüsyonuna konulmaksızın biyopsi yapılır yapılmaz dokunun otolizini önlemek amacı ile hiç vakit kaybetmeden serum fizyolojik ile ıslatılmış bir gazlı beze sarılarak ve petri kutusuna (dokunun kurumasını önlemek amacı ile ) pa- toloji laboratuarına ulaştırılmalıdır. Eğer doku örneği hemen laboratuara ulaştırılmayacak ise veya mesai saatleri dışında yapılmış ise tespit solüsyonuna konmadan önce lenf nodülünün hilusundan geçecek şekilde bir kesit yapılarak ortadan ikiye ayrılmalı ve böylece lenf nodülünün kapsülünden kaynaklanan tespit gecikmesi önlenmelidir. Kap içerisine konan tespit solüsyonu dokunun en az 5-10 kat hacminde olmalıdır. Lenf nodülü eksize edileceği zaman patolojiye haber verilmeli ve sorumlu doktora taze doku gönderileceği mutlaka bildirilmelidir. Lenf nodüllerinin taze olarak gönderilmesi tercih edilir. Çünkü taze dokudan imprint yapılarak sitolojik inceleme imkanı sunmaktadır. Ayrıca bu dokulara patoloji laboratuvarlarında optimal doku fiksasyonu ve takibi yapılabilmektedir.
• Kemik iliği treppine biyopsileri tespit solüsyonuna konulmadan önce imprint yapılmalı ve biyopsi ile birlikte imprint materyali de patolojik incelemeye gönderilmelidir. Biyopsi ile birlikte aspirasyon da ya- pılmış ise aspirasyon örneğininde gönderilmesi tercih edilir. Tespit solusyonu dokunun en az 5-10 kat hacminde olmalıdır. Biyopsi tespit solüsyonunda çok bekletilmeden 1-2 saat içinde gönderilmelidir.
• Splenektomi materyalleri tercihen taze olarak herhangi bir tespit solusyonuna konulmaksızın serum fizyolojik ile ıslatılmış bir beze sarılarak dokunun korunması önlemleri ve cerrahi işlem yapılır ya- pılmaz hiç vakit kaybetmeksizin dokunun otolizini önlemek amacı ile acilen patoloji laboratuvarına ulaştırılmalıdır. Splenektomi öncesinde patoloji laboratuvarına haber verilerek sorumlu doktora taze doku gönderileceği mutlaka bildirilmelidir. Mesai saatleri dışında yapılan splenektomilerde otoliz ka- çınılmazdır. Otolizi minimale indirmek amacı ile dalak birbirlerine paralel kesitlerle en fazla 2cm ka- lınlığında dilimlere ayrılmalı ve dilimleme işlemleri uzun eksene dik yapılmalıdır. Doku büyük bir kaba konularak üzerine dokuyu örtecek kadar tespit solüsyonu konulmalı 1 saat sonra da formolü değişti- rilmelidir.

H.  Patoloji Laboratuvarında İşlem Süreçleri

G.1.   Makroskopik İnceleme

• Kaydı alınmış ve protokol numarası verilmiş sitoloji materyalleri ilgili laboratuvar teknisyeni tarafından incelemeye hazır hale getirilir.
• Biyopsi materyalleri, makroskopi teknisyeni tarafından, uzman doktor gözetiminde, geldiği gün veya bir sonraki gün kontrol edilerek, gerekli örnekleme yapılır. Hazırlanan örnekler yardımcı teknisyenler tarafından doku takip işlemi sonrası bloklama, kesit ve boyama işlemlerine tabi tutulur.

G.2. Mikroskopik İnceleme

• İncelemeye hazır sitoloji preparatları sitoteknolog’a, patoloji preperatları ise patoloji uzmanına teslim edilir.
• Patolog tarafından incelemeye alınan dokulara gerekli görüldüğü durumlarda ek kesit, histokimya veya immünhistokimyasal boyama işlemleri uygulanır.

H.3.Raporlama

• İnceleme işlemi biten materyaller patolog tarafından makroskobik, mikroskobik inceleme için gerekli görülen bütün detaylar ve sonunda verilen tanı yazılarak raporlanır.
• Sekreter  tarafından yazılan raporlar ilgili doktora kontrol ve onaylama için teslim edilir.
• Doktor tarafından onaylanan raporlar, elektronik ortamda süresiz saklanır.

H.4.  Arşivleme

• Tanı alan olguların preparatları ve blokları kendilerine ait numara ile arşivde usulüne uygun olarak uy- gun ısı ortam ve koşullarında saklanır. Bu süre, preperatlar için 10 yıl, bloklar için 20 yıldır. Raporlar ise bilgisayar ortamında süresiz olarak saklanır. Test gönderim formları 10 yıl saklanır.
• Sitoloji artık materyalleri buzdolabında 2 hafta, biyopsi artık materyalleri ise biyopsi deposunda 4 hafta saklandıktan sonra tıbbi atık olarak atılır.
• Amputasyon materyalleri, teknisyeni imzasının bulunduğu bir tutanak ile inceleme sonucunda gönde- ren kuruma iletilir

İ. Patoloji Sonuç Verme Süreleri

Patoloji Laboratuvarında incelenmek üzere gönderilen materyaller normal şartlar altında herhangi bir teknik bir problem yaşanmadığı sürece rutin patolojik inceleme ve raporlama Ameliyat materyalleri için; 7 iş günü, Biyopsi materyalleri için; 5 iş günü, sitoloji materyali için 4 iş günüdür. Bu raporlama süresi yalnızca rutin patolojik tetkikler için geçerlidir. Eğer Patolog ve istemi yapan hekim tarafından ek tetkik istenmiş ise tetkik çeşidine göre IHK ve histokimyasal tetkikileri için 1-3 gün normal raporlama süresini uzatabilir. Konsültasyon vakaları içinde aynı süreler geçerlidir.

Bölümde bulunan “MİKRODALGA DOKU TAKİBİ” yöntemi ile acil durumlarda 6 saat içinde tanısal biopsi örneklerine sonuç verilebilmektedir.